تاریخچه ساخت ظروف سفالین از زمان ساسانی تاکنون

 مقدمه

 زمانی كه بشر به استفاده از ظروف سفالين پرداخت، دست ساخته هايش بسيار ابتدائی و عاری از هر گونه تزئين يا پوشش لعاب بود، ولی بتدريج كه ذوق و سليقه و حسن زيبائی شناسی قوت گرفت ظروف سفالين به نقوش گوناگون و سپس به پوشش لعاب آرايش داده شد.... 

كاوشهای باستانشناسی در محوطه های باستانی ايران مؤيد آن است كه تسلسل و تكامل ساخت ظروف بی لعاب در قرون متمادی حفظ گرديده و هنرمندان سفالگر با پيشرفت هنر سفالگری همزمان و در كنار ظروف سفالين لعابدار در ظروف بی لعاب نيز مبتكر بوده و اين شيوه و سنت را تا به امروز حفظ كرده اند. وفور ظروف بی لعاب به نسبت انواع ديگر سفالينه بعلت كاربرد اين نوع سفالينه در زندگی توده مردم بوده است.
تاريخ گذاری ظروف بی لعاب اوايل اسلام بعلت ادامه سنت سفالگری ساسانی، بسيار مشكل است و بدين سبب متخصصان اين نوع سفالينه را عرب ساسانی ناميده اند.
پس از سقوط امپراتوری ساسانيان (سال 622 ميلادی) و گرايش ايرانيان بدين مبين اسلام قسمتهائی از اين سرزمين تا مدتها تحت تاثير شيوه های هنری گذشته قرار داشته است كه از آنجمله ناحيه دريای خزر می باشد. در اين منطقه روش و سنت هنر ساسانی بويژه در زمينه فلز كاری و سفالگری ادامه يافته و ظروف سفالين بشيوه متقدم ساخته می شده است. حفريات باستانشناسي در ناحيه درياي خزر كه محوطه های باستانی بيشماری را در بر ميگيرد . كشف ظروف سفالين اواخر ساسانی و اوايل اسلامی و قابل مقايسه بودن آنها اين نظريه را اثبات می نمايد. پژوهشهای باستانشناسی سالهای اخير در مراكز تمدنهای اسلامی ايران چون : نيشابور ، ري، جرجان، سيراف، استخر، تخت سليمان، سلطانيه، فسا، غبيرا و شوش كه در ادوار اسلامی از آبادانی و ثروت برخوردار بوده اند شناخت باستانشناسان را در تكامل سفالينه بی لعاب تا حدی آسانتر كرده است. سفالينه بی لعاب اسلامی بسيار متنوع و از جهات مختلف مانند خمير، شكل و تزئين قابل بررسی است.

 

خمير: 

گل خمير كه در ساخت ظروف سفالين بی لعاب بكار برده شده به رنگهای نخودی، قرمز و خاكستری است، كه به صورت نرم و سخت ساخته شده است.

 

شكل:

سفالگران اسلامی در ساخت ظروف بی لعاب از شكلهای گوناگون استفاده نموده و ساخت بعضی از ظروف مانند كوزه در ادوار مختلف به يك شكل ادامه داشته است، بطوريكه شناخت و تاريخ گذاری اين نوع ظروف تا حدودی مشكل شده است.

 

مهمترين گروه سفالينه بی لعاب را خمره، كوزه و آبخوری تشكيل می دهد كه عموما با خمير قرمز يا نخودی ساخته می شده و در اغلب كاوشهای باستانشناسی محوطه های اسلامی، به وفور يافت شده است.

 

اشكال ظروف شامل: خمره، كوزه، آبخوری، كاسه، پياله، بشقاب، گلدان، قمقمه و ديگر انواع ظروف سفالين مورد نياز روز مره زندگی بوده كه هر يك با ويژگی‌های مشخص از نظر بدنه، دسته، پايه و لبه ساخته می شدند.

 

تعريف سراميك:

 

واژه سراميك كه از كلمه يونانی «كراموس» گرفته شده است به معنای «سفالينه» يا «شیء پخته شده» است. چرا كه منشأ پيدايش اين علم، سفالينه‌ها هستند كه بشر اوليه آنها را از گل رس می ساخت و قدمت آنها به بيش از 6000 سال قبل، يعنی پيش از كشف و استفاده از فلزات می رسد و هنوز نيز استفاده از ساخته‌های سفالی در جوامع مختلف رونق دارد. و شايد به همين دليل هرگاه نام سراميك برده می شود، بسياری از مردم تنها به ياد ظروف سفالی و ديگر سفالينه‌ها می افتند. در حالی كه علم سراميك نوين محدود به ساخت ظروف گلی و سفالينه‌های سنتی ديگر نمی شود، بلكه اين علم اكنون به عنوان شاخه بسيار مهمی در علوم مختلف بويژه علوم فنی و مهندسی مطرح است و در تمامی علوم و صنايع از جمله در كامپيوترها، راكتورهای اتمی، صنايع پيچيده الكترونيكی، صنايع ذوب فلزات و ... كاربرد پيدا كرده است.

 

دكتر واهاك مارقوسيان

موضوعات مرتبط: عمومی کاشی و سرامیک
برچسب‌ها: ظروف سفالین , ظروف لعابدار و بی لعاب , تاریخچه سفالینه بال کلی در صنعت کاشی و سرامیک...