استفاده از مصالح ساختمانی مناسب هر اقلیم در ساخت و سازها

ساختمان هاي امروزي به ویژه در شهرها از مصالح جدید ساخته شده اند. براي تهیه مصالح جدید، انرژي زیادي صرف میشود. در جهت کاهش خطرات زیست محیطی ناشی از ، بایستی چرخه حیات مصالح از زمان استخراج از طبیعت، تا بازگشت دوباره به طبیعت و انرژي مصرفی در این چرخه مورد بررسی قرار گیرد.

با توجه به شکل گیری و ترکیب معماری بومی مناطق مختلف ایران در می یابیم که ویژگی های متفاوت هر یک از این اقلیم ها، تاثیر فراوانی در شکل گیری شهرها و ترکیب معماری این مناطق داشته اند. بنابراین تعیین دقیق حوزه های اقلیمی در سطح کشور و دستیابی به مشخصات اقلیمی مناطق مختلف، در ارائه طرح های مناسب و هماهنگ با اقلیم هر منطقه اهمیت فراوانی دارد.

به طور كلي مصالح مصرفي در ساخت و ساز واحدهاي مسكوني روستايي را مي توان به دو دسته مصالح بومي و مصالح ساختماني كارخانه اي تقسيم بندی كرد. تجربه نشان داده است كه مصالح بومي اغلب داراي خواص مناسب ساختماني نيستند، اما مي توان با شيوه هاي ساده اي، خواص آنها را بهبود بخشيد و يا با انجام تمهيدات خاص در اجرا، از تاثير نامطلوب آنها كاست.

با توجه به اینکه کشور پهناور ایران داراي پهنه بندي اقلیمی متنوعی است، هر منطقه مصالح بومی خود را دارد. از آنجا که ایران داراي چهار اقلیم اصلی است، هر اقلیم مصالح مربوط به خودش را دارد. به عنوان مثال در کرانه جنوبی دریاي خزر، مصالح نباتی (درخت و چوب) به عنوان مصالح بومی در نظر گرفته می شود. در کرانه شمالی خلیج فارس و دریاي عمان، حصیر، نخل، سنگ و گل؛ در نواحی کوهستانی و مرتفع فلات، سنگ، گل، چوب و کاهگل؛ در دشتهاي فلات مرکزي، گل، خشت و آجر و در نواحی شمالی چوب و گالی به عنوان مصالح بومی معرفی میشوند.

امتیازات استفاده از مصالح بومی بدین صورت دسته بندي می شود:

• منبع مصالح بومی تجدیدپذیر است.
• استفاده از مصالح بومی غالباً به صورت خام و یا با فرآوري ساده صورت میگیرد بنابراین انرژي چندانی در مرحله تولید مصرف نمیکنند.
• به فناوري پیشرفته و احداث کارخانه براي تولید این مصالح نیاز نیست.
• در مرحله حمل، با توجه به فاصله کوتاه حمل، مصرف انرژي و نیز تولید آلودگی کمتري دارند.
• در مرحله ساخت و ساز، فناوري ساخت آن ها ساده و در دسترس است و نیاز به ماشین آلات پیشرفته ندارند.
• از نظر تولید سر و صدا، آلودگی و ضایعات در زمان ساخت، در پایین ترین حد قرار دارند.
• در دوره بهره برداري با اقلیم محل انطباق داشته و در کاهش مصرف انرژي سرمایشی و گرمایشی نقش مؤثري دارند.
• امکان تعمیرات در حین بهره برداري را فراهم مینمایند.
• در زمان تخریب ساختمان، مصالح بومی به طبیعت بازمی گردند و یا در سایر مصارف مورد استفاده قرار میگیرند و تولید نخاله نداشته یا بسیار مختصر است.

معايب استفاده از مصالح بومي شامل موارد زير است:

• نبود آزمايشگاه هاي كنترل كيفيت
• پايين بودن دانش فني سازندگان
• كم بودن ظرفيت توليد مصالح
• پايين بودن كيفيت فرآورده ها
• عدم كنترل كيفيت مواد اوليه و محصول
• تغييرات زياد كيفيت
• توليد غيرصنعتي و نبود مديريت يكپارچه
• عدم صرفه جويي كلان مقياس

براي انتخاب مصالح بومي يا غيربومي مصرفي باید به معيارها و ملاك هايي نظیر موارد زير توجه شود:
هزينه: هزينه مصالح شامل هزينه توليد مصالح و هزينه حمل است. به طور كلي هزينه توليد مصالح در محل كارگاه توليدي به عوامل زير وابسته است :

• هزينه مواد اوليه مصرفي (شامل استخراج و حمل از معدن به محل توليد )
• هزينه نيروي كار
• هزينه انرژي
• هزينه تعمير و نگهداري دستگاه توليد
• ساير هزينه ها (شامل آب، ماليات و ...)

ذخاير و معادن مواد اوليه موجود در منطقه: يكي از مهم ترين مسائل مربوط به ذخاير و معادن مواد خام براي توليد مصالح، اكتشاف و شناسايي آنها در مناطق مختلف كشور است. وجود امكانات و پتانسيل هاي محلي مواد ساختماني زير در انتخاب مصالح ساختماني اصلي بنا تأثير زياد دارد:

• خاك با ضخامت نسبتاً زياد
• چوب
• سنگ
• سنگدانه (شن و ماسه)

فرهنگ ساخت و ساز: تغيير فرهنگ ساخت و ساز در صورت لزوم به ويژه در مناطق روستايي كشور دشوار است كه بايد با تلاش سازمان هاي دولتي به روش هاي زير انجام شود :

1- برگزاري دوره هاي آموزشي در مناطق روستايي

2- انتشار راهنماهاي فني -تصويري از ساخت و ساز همساز با اقليم و با استفاده از

3- ساخت ساختمان هاي الگو با توجه به ضوابط و معيارهاي فني - اقتصادي مربوط.

اقليم: اقليم از پارامترهاي مهم در انتخاب مصالح است.

مقاومت ساختمان ساخته شده با مصالح مورد نظر در برابر زلزله: هرچه جرم ساختمان بيشتر باشد مقاومت كمتري در مقابل نيروهاي زلزله دارد . مصالح ساختماني مورد استفاده در ساختمان، محدوده وسيعي از چگالي ها را در بر مي گيرد.

ويژگي ها و خواص: براي تصميم گيري در مورد انتخاب مناسب ترين مصالح ساختماني در طرح هاي مختلف ساخت مسكن، بايد مقايسه اي توسط كارشناسان مربوط بين خواص مصالح انجام شود.

منبع: مقاله "نقش مصالح بومی در معماري پایدار از دیدگاه زیست محیطی"

برچسب‌ها: مصالح بومي , صنعت ساختمان , معماری اقلیمی , ضایعات ساختمانی , معماری پایدار بال کلی در صنعت کاشی و سرامیک...